کشف بقایای یک دیواردفاعی

استاد سابق دانشگاه جندی شاپور دزفول و دکترای برنامه‌ریزی شهری گفت: تعدد دیوارهای دفاعی دزفول بیانگر ۲ عامل مهم در پیشرفت و توسعه این شهری یعنی اقتصاد پویا و افزایش جمعیت شهری می‌باشد.

نادر پورموسوی در خصوص سیستم دفاعی و توسعه شهری دزفول بیان داشت: بررسی سیستم دفاعی و توسعه شهری دزفول نشان می‌دهد احتمالا پس از مهاجرت و اسکان اجباری قبایلی از شهر اور (Ur) از جمله قبیله پلی (Peli) (2600-2550 ق.م) به منطقه کنونی دزفول اولین دوره تمدن و شهرنشینی صورت پذیرفته است.
وی ادامه داد: با پیشرفت و توسعه بافت شهری دیوارهای شهر اندرونی ( (Upper Cityو شهر بیرونیLower) City) نیز گسترش یافته‌اند. تعدد دیوارهای دفاعی دزفول بیانگر ۲ عامل مهم در پیشرفت و توسعه این شهری یعنی اقتصاد پویا و افزایش جمعیت شهری می‌باشد. حدس زده می‌شود اولین سیستم دفاعی شهر در زمان شکل‌گیری حکومت نوپای پلی (Peli) و سرسلسه آوان در سال‌های۲۴۵۰ میلادی پایه‌گذاری شده است. سیستم دفاعی شهری در آن زمان از ۲ دیوار تشکیل می‌شده؛ دیوار دفاعی ادارات و معابد مذهبی و دیوار دفاعی مناطق مسکونی.
پورموسوی توضیح داد: دومین مرحله توسعه و پیشرفت سیستم دفاعی شهر مربوط به سلسله‌های ایرانی (۵۵۰ ق.م.-۶۵۲ م.) می‌باشد. با توسعه جاده شاهی و ساخت پل‌های استراتژیک مانند پل ارجان، پل شاپوری شوشتر، پل اندامیش دزفول و پل ایران-کرخ-شاپور همچنین ساخت و توسعه دستگرت شاهی جندی شاپور به عنوان پایتخت پادشاهی ساسانی (از زمان شاپور اول تا آذر نرسی) همگی موجبات توسعه نظامی-امنیتی قلعه (Kala) و زندان سیاسی انوشبرد ( (Anoshbardو متعاقب آن توسعه شهری دزفول گردید. در آن دوره شهر اندرونی (در محدوده محله قلعه کنونی) و نیز شهر بیرونی (در حوالی محله‌های سوکیون ،کوتیون، کت‌کتون و چولیون) متمرکز و توسط دیوارهای دفاعی محصور بوده‌اند. به علاوه، در این دوره دیوار دفاعی شامل ۲ دروازه عمده یکی دروازه جندی شاپور و دیگری دروازه پل اندامیش بوده است. همچنین سازمان شهری دیوان دکان سالاریک (اداره محافظان) مسؤولیت حفاظت سیستم دفاعی شهر و پل اندامیش را بر عهده داشته است. با سقوط شاهنشاهی ساسانی و شکستن حلقه امنیتی قلعه و زندان انوشبرد اولین گزارش در مورد جزییات و مصالح سازه‌ای دیوار دفاعی در زمان تسخیر شهر (۶۴۰ م./۲۰ ه. ق.) توسط تازیان درج گردیده است.
پورموسوی گفت: سومین مرحله توسعه سیستم دفاعی شهر مربوط به استقرار و آماده‌سازی سپاهیان عضدالدوله فنا خسرو دیلمی (۹۶۷-۹۸۲ م.) در موقعیت قلعه انوشبرد و جندی شاپور به مدت هشت سال جهت فتح بغداد می‌باشد. از آن دوره به بعد دزفول به خاطر موقعیت استراتژیک پل اندامیش، قلعه انوشبرد و دیوار دفاعی مستحکم و جمعیت قابل توجه به عنوان دارالحکومه خوزستان (که تا اواسط دوره قاجار ادامه پیدا می‌کند) معرفی می‌گردد.
این استاد همچنین افزود: چهارمین دوره توسعه سیستم دفاعی شهر هم مربوط به دوره‌های صفوی و قاجار می‌باشد. شاید کامل‌ترین گزارش از وضعیت سیستم دفاعی و دروازه های شهر دیوار شده دزفول مربوط به گزارش ۲ نقشه‌بردار روس باشد که در سال‌های ۱۸۵۰ میلادی تحت نظر سرهنگ ن. و. چریکف از ستاد کل فرمانده ارتش تزار درج گردیده است. آخرین گزارش از وضعیت سیستم دفاعی شهر نیز مربوط به اجرای قوانین راجع به احداث و توسعه معابر و خیابان‌ها در سال های ۱۳۱۲ و ۱۳۲۰ شهرداری‌ها می‌باشد که جهت توسعه شهری دزفول دیوار دفاعی، دروازه‌های شهر و خندق‌های مربوط همگی تخریب می‌گردند.
به گزارش ایسنا، سازمان نوسازی و بهسازی دزفول با مطالعه و بررسی اسناد تاریخی و تصاویر هوایی در رابطه با توسعه شهر دزفول در کنار بازدیدهای گسترده میدانی و مصاحبه با ریش سفیدان در تاریخ ۰۵/۱۰/۲۰۰۶ میلادی موفق شد بخشی از  این دیوار دفاعی به طول ۲۱ متر را شناسایی کند. همچنین تلاش می‌کند تا با همکاری شهرداری،سازمان میراث فرهنگی و سازمان ملی یونسکو در دزفول بخش‌های باقیمانده این دیوار را از ساختمان‌های مجاور رها کند تا این مکان ابتدا حفظ و مرمت شده و سپس به مکانی برای جذب گردشگر تبدیل شود.