بررسی ۱۰ خطای نگرشی و روشی ؛ حجاب یا عفاف ، کدام تصویر ؟

اسدالله سرافراز – روناش : به مناسبت روز ملی عفاف وحجاب ودرراستای دغدغه ای که دراین خصوص درکشورماجلوه وجولان می کند ونیزبه به دلیل آنکه موضوع حجاب برای جماعتی دلسوزازنشانگان برجسته ی جامعه دینی است، احساس می شودازباب ایضاح وروشنگری لازم است به خطاهای مفهومی ومعرفتی رایج درامرحجاب وبی حجابی اشاره شود.

البته آن چه دراین نوشته خواهدآمدگزارشی اجمالی ازده خطای شایع دررویارویی بامقوله بی حجابی وحجاب شناسی موجود درجامعه مااست.واقعییت این است که ماپس ازسی وچندی سال هنوزنتوانسته ایم مسئله ای مانندحجاب رابه نحوی حل کنیم که دیگر مسئله مهم روزگارما نباشد، این که چرابرسرچنین موضوعی هنوزمناقشه می رودوچرا ازسوی کسانی به خاطرآن،جدال وجنجال به گونه ای بالا می گیرد که گویی هیچ مسئله ومشکل دیگری درمیان نیست، ریشه درگفتمان دینی آنهادارد.

رویکردهای نادرست،موضع گیری های غیراخلاقی،عدم فهم اولویت هاورفتارهای غریزی همگی ناشی ونشان ازمدل دین شناسی کسانی است که به اعتراف خودنتوانسته اند پدیده ی بی حجابی رابرطرف کنند.

تصویری که ازحجاب وبی حجابی درپرتوقرائت رسمی ازدین درکشورما پرورده شده، تصویری ناموزون وناموجه است وهمین تصورات غلط موجب شکست دینداران شریعت اندیش رادرحل ورفع آن فراهم آورده است، بی گمان تازمانی که چنین تصورات وذهنییت های نادرست درخصوص حجاب وبی حجابی اصلاح نشود بایدهم چنان شاهدالگوهای تکرارشونده ی ناموفق بود.

واماخطاهایی که به گمان نگارنده دربرخوردباحجاب وبی حجابی ازلحاظ نگرش وروش، جماعتی رادچارمشکل وناکامی کرده بدین قراراست:

خطای یکم، حجاب رامعادل ومساوی عفاف گرفتن : غالب کسانی که ازحجاب دفاع می کنندآن راباعفاف یکی دانسته وتصورمی کنند میان عفاف وحجاب نسبت تساوی واین همانی وجودداردیعنی این که هرکس که باحجاب باشد حتماباعفت وهرفردعفیفی هم حتما باحجاب است، ازسوی دیگریک مغالطه هم در این معادله وجوددارد به این بیان که به جای آن که حجاب رادرذیل عفت قراردهند،عفت راذیل حجاب درنظرمی گیرند یعنی تصورمی کنندهرباحجابی حتمافردی عفیف است وهرکس که بی حجاب باشد حتما غیرعفیف حاجت به توضیح بیشترنیست که هم شهوداخلاقی وهم شواهدتجربی نسبت تساوی میان حجاب وعفاف رانقض می کندودلالت بر این داردکه نسبت عفاف وحجاب براساس نسبت های چهارگانه منطقی، عموم وخصوص من وجه است، بدین بیان که برخی عفیف هاباحجاب وبرخی نیستند ونیزبرخی باحجاب هاعفیف وبرخی هم نیستند، بنابراین عفیف بودن به مراتب مهمترازحجاب و نوع پوشش داشتن است.

خطای دوم، حجاب راازمنظراخلاق نگاه نکردن : موضوع حجاب پیش ازآن که به عنوان حکم فقهی وشرعی تلقی شودمی بایست آن رادرترازوی اخلاق سنجید،عفت وعفیف بودن یک فضیلت اخلاقی است بنابراین حکم شرعی حجاب چنان چه درچهارچوب اخلاق لحاظ نشود،نوع ونفس حجاب وپوشش اصل واصالت پیداکرده وعفت وعفیف بودن فرع آن، درواقع جای گوهروصدف یاعفت وحجاب کاملا عوض می شود. رویکرداخلاقی به حجاب وهرحکم فقهی وشرعی زمینه رابرای التزام عملی وزیست اخلاقی بهترفراهم می کند.

خطای سوم، حجاب رابااجباروالزام اجراکردن : هیچ حکم اخلاقی رانبایدونمی توان بااجبارعملی کرد، اخلاق باعقلانیت همراه وسامان پذیراست،حجاب زوری مانندهراقدام وارشاد اجباری مانا وموثرنیست، فلاسفه هم می گویندکه حرکت قسری نمی پاید، البته حجاب وپوشش تحمیلی نه ریشه درقرآن وسنت داردونه باهویت انسانی سازگاراست.

خطای چهارم،حدوحدودحجاب رامغایرحجاب درعصرپیامبراسلام دیدن : آن چه برحدودحجاب ومیزان پوشش دردوران امروزتاکیدمی رود بنابرپژوهش های انجام شده باحجاب شرعی درزمان رسول اکرم مطابقت ندارد، کتاب حجاب شرعی درعصرپیامبراسلام نوشته ترکاشوند که درفضای مجازی موجود بوده، دلالت براین داردکه درعصرپیامبراسلام، حجاب درمعنای امروزی وجودنداشته بلکه به سبب زندگی بسیارساده وابتدایی آن مردم وفقرمفرط ممکن نبوده است، افزون براین میان برخی ازعلمای دین وقرآن پژوهان درنحوه ی پوشش موی سرزنان اختلاف نظروجوددارد.

خطای پنجم،حجاب رابرترین فضیلت اجتماعی دانستن : هیچ کدام ازعلمای اخلاق وفیلسوفان دین تاکنون نگفته اند بزرگترین فضیلت اجتماعی حجاب وعفاف است،این که چرادرنگاه دیگران موضوع حجاب درصدرارزشها قرارمی گیردریشه دروارونگی ارزشهادارد، تاسف وتعجب اینجا است که آدمی باتمام گوشت وپوست خوداحساس می کندکه مسائل واموری ازحجاب هزاران مرتبه حیاتی وضروی ترمی نماید امابه دلیل ساده انگاری وسطحی نگری بطورپیوسته پدیده بی حجابی بزرگترین مسئله ومعضل عالم وآدم تلقی می شودوتصورمی رود اگر مشکل بی حجابی درکشورحل شود، گویی تمام امورملک وملت اصلاح شده است.

خطای ششم، حجاب زنان لزومابرای جلوگیری ازتحریک مردان است : دراین دیدگاه زنان تبدیل به ابژه وموضوع کاملا جنسی می شوند واین نگرش صرفاجنسی به زنان برخلاف کرامت انسانی آنها وامری غیراخلاقی است وازسوی دیگرنوعی تحقیرنسبت به مردان رانیزشامل می شود، البته ممکن است برخی مردان بابی حجابی جمعی اززنان تحریک شوند وچه بسا مردی بادیدن چهره ی زنان باحجاب نیزوسوسه شود امااینها حکم کلی وهمیشگی نمی تواندباشد، آیادرجوامعی که حجاب رایج نیست تمام مردان تحریک می شوند؟

خطای هفتم، بی حجابی حاصل توطئه غرب است : یکی ازرویکردهای نادرست نسبت به جریان بی حجابی وسایرمقولات فرهنگی توهم توطئه است.به باوربرخی تمام پدیده های اجتماعی که ناسازگاربافرهنگ دینی است ناشی ازتوطئه استکبارجهانی است، البته کسی منکرورود وهجوم محصولات فرهنگی غرب نیست امامیان تهاجم طبیعی دنیای مدرن وفرایندجهانی شدن باتوطئه ونقشه های شوم سیاسی باید تمایزگذاشت، بهرحال تغییرسبک زندگی وعوارض ذاتی مدرنیسم یک واقعییت روشن است هرچند نقدهایی برآن وارد است.

خطای هشتم، خطای هاله ای درمواجهه باحجاب وبی حجابی : ازخطاهای رایجی که نسبت به افرادباحجاب وبی حجاب وجوددارد خطای هاله ای است که درقضاوت ورفتاربا دیگران تاثیر می گذارد، وقتی یکی ازخصوصییت های فرد(مطلوب وباارزش یانامطلوب وبی ارزش) مهم ملاحظه شود واین طرزتلقی به سایرویژگی های فرد تعمیم وتسری داده شود، خطای هاله ای اتفاق می افتد. غالب داوری ها نسبت به زنان بی حجاب چنین است که انگارفاقد سایرکمالات وفضایل دینی، اخلاقی وعلمی است. باوجودآن که بی حجابی به عنوان یک نقص ظاهری به حساب می آید امابه تمام ابعادشخصییت آن زن بی حجاب تعمیم می پذیردودرموردفرد باحجاب نیزچنین خطای ادراکی(البته ازنوع مثبت آن) رخ می دهد، بنابراین ممکن است شخصی باحجاب باشدامادارای خصلت های منفی ویافردی بی حجاب دارای صفات نیک دیگرباشد.

خطای نهم، حجاب راتنهابرای زنان تلقی کردن : یکی ازنقدهایی که به درستی بیشترزنان اظهارمی کننداین است که چراموضوع حجاب راتنها معطوف به زنان می کنندوگویی مردان ازقیدوبند عفاف وحجاب آزادورهایند، درست است که ساختاروجودی زنان اقتضای بیشتری درامرحجاب دارد امانباید رفتارغیرعفیفانه برخی مردان راکه آثارپرسویی هم داردازنظردورداشت.

خطای دهم، حجاب رابه امری سیاسی فروکاستن : شماری ازمخالفین سیاسی می کوشندازهرابزاری برای کوبیدن وتضعیف دولتها استفاده کنند، اتفاقا چنین رویکردی درزمان دولت آقای خاتمی ویادولت امروزدکترروحانی قابل مشاهده است، مشکل بی حجابی ویابدحجابی همیشه وجودداشته امابرخی ازافراطیون سعی دارند تاباتوسل به موضوع بی حجابی درجامعه چنین وانمودکنند که دولت دراجرای وظیفه دینی خودکوتاهی می کند ومسئولییت بی حجابی منحصرا معطوف به دولت است، درواقع این جریان افراطی کوشش می کند بابزرگ نمایی پدیده بی حجابی خللی درسیاست هاومدیریت دولت واردکند وازاین طریق مقبولییت وکارایی دولت مخالف خودرابه چالش شاند.

به هرروی نگارنده ضمن اعتقاد به اصل حجاب وعفاف براین باوربوده که اگراین رویه های غلط برطرف گردد به تدریج زمینه برای اصلاح اخلاق اجتماعی وتقویت رفتارهای عفیفانه وپوشش آگاهانه فراهم ترخواهدشد.