خانه / نشریه / معارف اسلامی / امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف یعنی فرمان دادن به انجام کار نیک و نهی از منکر، یعنی نهی از ارتکاب کار زشت و گناه.
این دو فریضه از واجبات و وظایف مهم اسلامی است که بر عهده عموم مسلمین نهاده شده است و از همه واجبات مهم تر و حساس تر می باشد. چون به وسیله این واجب، سایر واجبات اقامه، و محرمات ترک می شوند.
خدا در قرآن می فرماید: « شما بهترین امت بودید که برای مردم پدید آمدید، چون امر به معروف و نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید ».(۱) و در آیه دیگر می فرماید: « مردان و زنان بر یکدیگر ولایت دارند، امر به معروف و نهی از منکر می کنند، نماز به پا می دارند و زکات را ادا می کنند و… »(۲)
حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: « همه کارهای نیک و حتی جهاد در راه خدا، در برابر امر به معروف و نهی از منکر همانند قطره آب دهان در برابر دریاست ».(۳) ایشان در کلامی دیگر فرمودند: « قوام شریعت به امر به معروف و نهی از منکر است. »(۴)
در واقع امر به معروف و نهی از منکر یک نوع نظارت عمومی و مراقبت همگانی است.
این وظیفه عمومی دارای درجات و مراتبی از قبیل توجیه و بیان مصالح و مفاسد افعال، پند و نصیحت، الگو دادن، امر و نهی زبانی و جلوگیری از منکرات به وسیله جریمه های قضایی است.
امر به معروف و نهی از منکر اگر درست اجرا شود یکی از بهترین و مؤثرترین وسایل تربیت و اصلاح افراد خواهد بود. این فریضه مهم الهی دارای احکام و مسائل فراوانی است که در کتب حدیث و فقه به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
یکی از موارد مهم امر به معروف و نهی از منکر، امر و نهی والدین نسبت به فرزندان می باشد؛ چون تربیت و اصلاح فرزندان بر عهده والدین می باشد و والدین از این طریق می توانند فرزندان خود را به کارهای نیک امر و از کارهای بد نهی نمایند. خداوند نیز در قرآن به این مسئله اشاره دارد: « ای کسانی که به خدا ایمان آورده اید! خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ ها هستند نگه دارید. »(۵)
« حضرت اسماعیل (علیه السلام) خانواده خود را امر به نماز کرد. خانواده خود را به نماز و زکات امر می کرد و نزد پروردگارش پسندیده بود ».(۶) یا لقمان به پسرش می گوید: « به خدا شرک نیاور؛ زیرا شرک ستمی بزرگ است ».(۷)
و نیز در جای دیگری لقمان به پسرش گفت: « پسرم! نماز را بر پا دار، و امر به معروف و نهی از منکر کن و بر آنچه بر تو رسد صبر کن که این راز کارهای بزرگ است ».(۸)
والدین وظیفه دارند به وسیله امر به معروف و نهی از منکر در تربیت فرزندانشان و اصلاح بدی های آنان کوشش نمایند. البته امر به معروف و نهی از منکر در مورد کودکان از حساسیت و ظرافت خاصی برخوردار است که کوچک ترین اشتباه در آن، عواقب و آثار بدی را به همراه دارد. پدر و مادر باید به مسائل تعلیم و تربیت آشنا باشند و مراحل مختلف رشد کودک و خصوصیات جسمانی و روانی هر یک از آنان را بشناسند. والدین با رعایت مراتب امر به معروف و نهی از منکر، می توانند در تربیت فرزندان نقش فعالی ایفا نمایند و از همه مهم تر خود والدین برای فرزندان الگوی سالمی باشند.(۹)

مصادیق معروف

الف) از نظر اعتقادی

ایمان به خدا، ایمان به پیامبران، ایمان به امامان، ایمان به عدالت الهی، ایمان به معاد، ایمان به ملائکه و..

ب) از نظر عبادی

نماز اول وقت و یا جماعت، دعا و نیایش، پرداخت خمس و زکات، اعتماد و توکل بر خدا، پرهیز از گناه، قرائت قرآن و عمل به آن، انجام حج، انجام روزه و…

ج) از نظر اخلاقی

احسان به پدر و مادر، عدالت و انصاف، خوش خلقی با مردم و خانواده، فرو بردن خشم، عفو و بخشش، صداقت و راستگویی، امانت داری و…

د) از نظر خانوادگی

ازدواج و تحکیم روابط خانواده، اُنس الفت میان اعضای خانواده، صله رحم، تأمین نفقه همسر و تربیت سالم فرزندان.
یکی از مصادیق معروف در خانواده، توجه به تربیت فرزندان است. والدین با استفاده از امر به معروف و نهی از منکر باید فرزندان خود را خوب تربیت نمایند. در محیط خانواده معمولاً والدین به خاطر حضور مستمر در کنار هم، بیشتر از نقاط قوت و ضعف یکدیگر با خبر هستند؛ لذا با اشاعه معروف و دوری از منکر می توانند از فرزندان خود را خوب تربیت نمایند.

ویژگی های آمر به معروف و ناهی از منکر

۱- معروف و منکر را بشناسد و از نوع عملی که انجام می دهد (معروف یا منکر) آگاهی داشته باشد.
۲- خودش عامل به معروف و تارک منکر باشد؛ زیرا خداوند می فرماید:
(أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ )(۱۰)
آیا مردم را به نیکی و خوبی امر می کنید و خود را فراموش می کنید.
در آیه دیگر می فرمایند: ای مؤمنان! چرا آنچه را که بدان عمل نمی کنید می گویید.(۱۱)
۳- در امر و نهی از مسائل و برداشت های شخصی اجتناب کند.
۴- در امر به معروف و نهی از منکر باید مراقب باشد عصبانی نشود.
۵- سعی کند با مهربانی و عطوفت کار مهم امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهد.
۶- با مدارا و رفاقت رفتار نماید.
۷- با تفاوت های اخلاقی و روحی کودک آشنا باشد.

مراحل امر به معروف و نهی از منکر

مربّی یا والدین در استفاده از اصل امر به معروف و نهی از منکر باید مرحله به مرحله کار تربیتی خود را شروع نمایند.
مرحله اول: اظهار تنفّر قلبی؛
مرحله دوم: امر و نهی گفتاری؛
مرحله سوم: استفاده از قدرت؛

مرحله اول: اظهار تنفّر قلبی

در صورتی که فرزند شما فعلی را انجام می دهد که خلاف ادب بوده یا باعث رنجش و آزار دیگران می گردد و یا به نوعی گناه محسوب می گردد، شما با روی ترش کردن، چهره درهم کشیدن، روی گرداندن، پشت کردن، دوری کردن و ترک رفت و آمد به او بفهمانید که از نوع رفتار او ناراضی هستید. مسلماً فرزند شما بعد از مشاهده رفتار شما، عمل منکر را ترک می کند و در بعضی از موارد حتی فرزند از والدین یا مربی خود عذر خواهی می کند که در این صورت حتماً باید عذر او را پذیرفت.

مرحله دوم: امر و نهی گفتاری

گاهی فرزند شما، با توجه به رفتار بد و زشتی که دارد، با برخورد مرحله اول اصلاح نمی گردد و لازم است مربّی از روش دوم یعنی امر و نهی گفتاری استفاده کند. در امر و نهی گفتاری به نکات زیر توجه کنید.
الف) اگر نصیحتی به فرزند می کنید باید مقایسه، سرزنش و تحقیر همراه آن نباشد.
ب) در صورت نصیحت کردن از حد معمول تجاوز نکنید.
در روایت نیز داریم که وقتی پیرمردی از یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نتوانست وضوی درست بگیرد، فرزندان امام علی (علیه السلام) هر دو پیش پیرمرد رفتند و تقاضا کردند که در مورد وضوی آنها قضاوت کند. وقتی امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) وضو ساختند، پیرمرد گفت: « حالا من یاد گرفتم که چگونه وضو بگیرم! »(۱۲)
ج) در این مرحله مراقب باشید موجب هتک حرمت طرف مقابل نگردد.
د) مبادا از زبان فحش و ناسزا و یا دروغ برای امر به معروف و نهی از منکر استفاده کنید.

مرحله سوم استفاده از قدرت در امر و نهی کردن

اگر فرزند شما با توجه به روش های اول و دوم تغییری در رفتار خود ایجاد نکرد و باز هم به رفتار زشت و منکر خود ادامه داد؛ مثلاً دیدن فیلم های بد و یا گوش دادن موسیقی های مبتذل و یا بلند کردن صدای موسیقی و یا رفت و آمد با رفقای ناباب و… در این جا باید از روش سوم استفاده کرد. برای انجام این کار از روش های زیر می توانید استفاده کنید.
الف) جدایی انداختن بین او و فعل حرامی که انجام می دهد.
ب) تهدید به اخراج از خانه و محروم کردن از پول تو جیبی.

 

فواید امر به معروف و نهی از منکر

یکی از فواید مهم امر به معروف و نهی از منکر در خانواده، اصلاح خانواده و جامعه است. خانواده سلول های تشکیل دهنده جامعه است و اگر توقع داریم که یک جامعه سالم داشته باشیم باید خانواده را اصلاح کنیم، به کار بردن این روش باعث می گردد که خانواده ها اصلاح گردند. والدین باید مراقب باشند حتی اگر یک منکر هر چند ضعیف را از فرزند خود دیدند، بلافاصله با معلم و کارشناس تربیتی مطرح نمایند. این که در مثل ها گفته اند، تخم مرغ دزد شتر دزد شد؛ یعنی وقتی فرزندی در خانواده مرتکب گناه شد در ابتدا باید به او تذکر داده شود تا جلوی او گرفته شود اما وقتی هیچ تذکری را دریافت نکرد؛ به کار خود ادامه می دهد. گاهی والدین به خاطر دلسوزی و ترحّم نسبت به فرزندان خطاهای آنان را نادیده می گیرند و امر و نهی نمی کنند؛ لذا فرزند هم فکر می کند درست عمل می کند. وقتی هم که رفتار زشتی عادت او شد و درونی شد، دیگر نمی توان آن را از بین برد. مثل خارکنی که ابتدا برای کندن خار اقدام نکرد، وقتی درخت خار بزرگ شد دیگر نتوانست آن را از خاک بیرون بیاورد. یکی از بهترین روش های تربیتی، امر به معروف و نهی از منکر است که باید والدین و مربّیان از به کارگیری این روش غفلت نورزند.

پی نوشت ها :

۱-آل عمران: ۱۱۰.
۲-توبه: ۷۱.
۳- جامع الاحادیث، ج۱۴، ص ۳۹۷.
۴- غررالحکم، فصل ۶۱، شماره ۱۰۴.
۵- تحریم:۶.
۶- مریم:۵۵.
۷-لقمان:۱۳.
۸-لقمان:۱۷-۱۹.
۹-اسلام و تعلیم و تربیت، ابراهیم امینی، ج۲، ص ۱۳۰-۱۳۱.
۱۰- بقره: ۴۴.
۱۱- صف:۲.
۱۲-داستان و راستان، شهید مطهری، ص ۴۹.

منبع مقاله :
رفیعی محمدی، علی محمد (۱۳۹۲)، بیست اصل در تربیت: اصول برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان، قم، انتشارات رسول اعظم (ص)، چاپ دهم

همچنین ببینید

چرا به امام عصر(عج) ربیع الانام می گویند؟

یاصاحب الزمان(عج)! باز بهار رسید و «تو» بهار انسانها نیآمدی. فصل نو شد و باز …

پاسخ دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

معادله را حل کنید *