شاخص های ریا

پرسش:
مفهوم ریا را توضیح داده نشانه ها و شاخص های آن را در عرصه های نظری و عملی بیان نمایید؟
پاسخ:
یکی از صفات ناپسند که از رابطه بد انسان با خدا حکایت می کند ریا است. هر کاری که به «ریا» آلوده شود، به همان نسبت انسان را از خدا دور خواهد کرد.
مفهوم ریا
کتاب های لغت در تعریف ریا نوشته اند: فعلی باشد که با نیت خالص همراه نباشد و نظری غیر از نظر الهی در کار باشد و هدف از انجام آن عمل نمایاندن به غیر می باشد.
ریا در اصطلاح فقهی و عرفانی چنین تعریف شده است: هر فعلی که جهت خودنمایی انجام شود و خالص نباشد و نیت خالص در آن راهی نداشته باشد را ریا گویند.
انواع ریا در قرآن
هدف ریا کار محبوب کردن خود در پیش دیگران است. برای رسیدن به این هدف یا عبادت را ابزار قرار می دهد، یا عقیده ای را اظهار می کند که واقعیت ندارد و صورت سوم آن است که با نشان دادن عمل اخلاقی، خود را صاحب فضیلت نشان می دهد. آیات قرآنی مربوط به ریا را نیز می توان براساس همین تقسیم بندی تنظیم کرد:
الف) ریا در اظهار عقیده
ریا در عقیده به این معناست که انسان باوری را که به آن معتقد نیست خود را به آن عقیده مند نشان دهد، یا عقیده باطلی را که باور دارد از خود دور و نفی کند و این نحو ریا از سایر انواع دیگر بدتر و عذابش سخت تر است. قرآن کریم، منافقان را در آیه۱سوره منافقون صاحب این نوع از ریا معرفی می کند: «زمانی که آمدند، منافقان گفتند: شهادت می دهیم همانا تو فرستاده خدایی و خدا می داند، البته تو فرستاده اش هستی و خدا شهادت می دهد که منافقان دروغگو هستند.» بنابراین صداقت و اخلاص در اعتقادات بسیار مهم است، به طوری که خداوند متعال برای منافقان به دلیل گفتن «اشهدان محمدرسول الله» گناه می نویسد.
ب) ریا در عمل
در مورد «ریا در عمل» آیات متعددی وجود دارد که در اینجا به یک نمونه آن اشاره می کنیم. انفاق از عباداتی است که آیات فراوانی در اهمیت آن در قرآن آمده است، اما اگر این عبادات مهم آلوده به ریا و منت گردد، آن خاصیت معنوی خود را از دست می دهد. قرآن کریم در سوره بقره آیه ۲۶۴ می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! باطل نکنید انفاق های خود را با منت گذاری و اذیت نمودن، مثل کسی که مالش را به منظور نمایش به مردم انفاق می کند و ایمان به خدا و روز قیامت نمی آورد؛ پس مثل او مانند قطعه سنگی است که بر آن (قشر نازکی) خاک باشد (و بذرهایی در آن افشانده شود) و رگبار باران به آن برسد (و همه خاک ها و بذرها را بشوید) و آن را صاف (و خالی از خاک و بذر) رها کند. از کاری که کرده اند چیزی به دست نمی آورند.» نکته جالب این است که در پایان آیه سخن از کفار و عدم هدایت آنان را پیش کشیده و این از اهمیت نفی چنین معصیتی حکایت می کند. بنابراین، همان گونه که چنین کشاورزی از کشت خود بر این قشر نازکی خاک سودی جز حسرت نمی برد، ریاکار خسارت دیده نیز به غیر از اندوه و پشیمانی چیزی نصیبش نمی شود.