مدیریت زمان

امام علی- علیه السلام- می فرماید: «فرصت چون ابر گذران است پس فرصت های نیک را غنیمت بشمارید.»
زمان با ارزش ترین وجه زندگی و سرمایه ای است که خداوند متعال در اختیار انسان قرار داده است. بسیاری از امکانات ممکن است دوباره به دست آید، اما زمان همانند تیری که از کمان رها شود، هرگز باز نمی گردد.

 زمان را نه می توان حفظ کرد و نه دوباره تسخیر نمود.قدر وقت ار نشناسد دل و کاری نکند بس خجالت که ازین حاصل اوقات بریم
در حقیقت موفقیت و شکست هر کس بستگی به نحوه استفاده او از وقت دارد. همان طور که هر فردی برای زندگی خود برنامه ریزی می کند، برای زمان نیز باید برنامه ریزی نماید. همان طور که سود و زیان هر چیزی محاسبه می گردد، زمان هم باید با دقت محاسبه شود که صرف چه اقدامی شده است. نباید فقط به صرفه جویی های زمانی بزرگ فکر کرد، بلکه باید به زمان های کوچک نیز اندیشید.
علمای بزرگ اسلام اتلاف وقت را گناه دانسته و مرابطه را به عنوان شرط ضروری رسیدن به درجات عالی عرفانی و اخلاقی مطرح نموده اند.
انسان ها همواره افسوس زمان از دست رفته را می خورند، ولی برای زمان حال و آینده، برنامه مؤثری طرح نمی کنند. برای استفاده از زمان باقی مانده باید به گونه ای برنامه ریزی کرد که حتی یک لحظه هم تلف نشود. در غیر این صورت حاصل عمر پشیمانی خواهد بود.
حاصل عمر تلف کرده و ایام به لهو گذرانیده، به جز حیف و پشیمانی نیست
اغلب انسان ها از کمبود وقت شکوه دارند، در حالی که در واقع، کمبود وقت وجود ندارد، در هر روز ۲۴ ساعت یعنی ۱۴۴۰ دقیقه زمان داریم، مشکل در نداشتن مهارت صحیح برای استفاده از آن است.
تعریف مدیریت زمان:
استفاده بهینه از زمان و کوشش برای اجرای آن با جدیت و تلاش تمام و اجازه ندادن به دخالت ناروای امور و حادثه ها در جریان اجرای برنامه را مدیریت زمان می گویند. به تعبیر دیگر طبق برنامه درست، درست عمل کردن و از کارها و رفتارهای واکنشی، پراکنده و ناسنجیده پرهیز نمودن را مدیریت زمان می نامند.
بنابراین برای مدیریت زمان و به دست گرفتن کنترل آن و جلوگیری از اتلاف وقت باید بنگریم که:
الف) چگونه باید برای دقایق و ساعات زندگی خود، به درستی برنامه ریزی کنیم؟
ب) چگونه برای اجرای آن جدیت و اهتمام کنیم؟
ج) آفات اجرای برنامه ها را بشناسیم و حتی المقدور از دخالت بی جای امور و حوادث جلوگیری کنیم.
با پاسخ اندیشمندانه به سؤالات بالا و اجرای شایسته و مجدانه برنامه ها، می توانیم از عمر خویش که گران بهاترین سرمایه است هر چه بهتر و بیشتر بهره مند شویم و برای زندگی آخرت که حیات حقیقی و جاودانه ماست توشه و ذخیره بیندوزیم.
مزایا و فواید مدیریت زمان:
ارزش مدیریت زمان تنها در کنترل زمان در هر لحظه و تحصیل زمان بیشتر نیست، بلکه در شناخت راه هایی است که با توجه و عمل بدان می توان شرایط زندگی را بهبود بخشید و زندگی مطلوب تر و مفیدتری را برای خود رقم زد.
برخی از مزایای مدیریت زمان عبارت است از:
۱. ایجاد انگیزه و احساس مطلوبیت و دستیابی به خلاقیت.
۲. کاهش اضطراب و فشارهای روحی و روانی.
۳. ایجاد تعادل میان فعالیت های شغلی و زندگی خصوصی.
۴. موفقیت و تسریع در کسب هدف ها.
۵. ذخیره و کنترل زمان.
الف) چگونه باید برای دقایق و ساعات زندگی خود به درستی برنامه ریزی کنیم؟
۱. نخست باید هدف را به دقت تعیین نمود که بدون هدف سراسر زندگی بیهوده خواهد بود، هر برنامه ای تعیین مسیر حرکتی است از یک مبدأ که در آن قرار گرفته ایم به سوی مقصد و هدفی که در پایان حرکت به آن خواهیم رسید. به تعبیر دیگر هدف علت غایی حرکت است که در آغاز باید تصویر روشنی از آن داشته باشیم. بدین منظور باید به نکات زیر توجه شود:
ـ تعیین هدف اصلی و هدف های بلند مدت
ـ تعیین هدف های فرعی و نزدیک تر( هدف های میان راه) که فرد را به هدف های اصلی مرتبط می سازد.
ـ خوب است هدف های میانی دقیق و مشخص و قابل ارزیابی و اندازه گیری باشد.
ـ لازم است از مشاوره اساتید آگاه در تعیین اهداف و برنامه ریزی به سوی آنها استفاده شود.
۲. پس از تعیین هدف های فرعی باید میزان اولویت هر یک را با کدهای یک، دو و سه معین کرد.
۳. مدت زمان لازم برای رسیدن به هر یک از اهداف را باید معین نمود. بدون تعیین زمان لازم، حتی ساده ترین هدف ها دست نیافتنی می شوند.
۴. کارها و فعالیت هایی که شما را به هدف هایتان می رساند در برنامه روزانه و هفتگی خود ـ در زمان معین ـ قرار دهید، توجه داشته باشید که در برنامه ریزی علاوه بر کارها و فعالیت ها باید به خواسته ها و نیازهای شخصی و خانوادگی خود بنگرید و مدیریت زمان را با رعایت تعادل بین عبادت و تحصیل و کار و زندگی و تفریح و…. به دست بگیرید.
۵. در برنامه ریزی به توانایی و استعداد و ذوق و علاقه و امکاناتی که در اختیار دارید، به دقت توجه کنید، نیرو و توان خود را ارزیابی نمایید، ساعاتی را که می توانید به تحصیل و درس و مطالعه و ….بپردازید مشخص و از کار و تلاش بیش از حدّ توان که موجب خستگی و پژمردگی شما می شود، بپرهیزید.
ب) چگونه برای اجرای برنامه تلاش وکوشش کنیم؟
۱. عظمت و قداست اهداف عالی انسانی را هر روزه در نظر آورید و با حضرت ولی عصر(عج) صبحگاه تجدید عهد و پیمان کنید، تا انگیزه و احساس مطلوبیت بیشتری در شما ایجاد شود و در نتیجه با انگیزه افزون تری به اجرای دقیق برنامه بپردازید.
۲. تمام توانایی خود را در انجام وظایفی که در برنامه مشخص کرده اید، متمرکز کنید. از خویش بر خویش ناظری بگمارید تا بر اجرای وظایف نظارت کند. نظارت و مراقبت فرشتگان الهی، کرام الکاتبین را پیوسته به یاد آورید. خود را در محضر پروردگار متعال ببینید و عمر و زمان خویش را امانت او بدانید. در امانت داری بکوشید و فعالیت ها را طبق برنامه، دقیق تر و مطلوب تر انجام دهید.
۳. هر روزه ـ در پایان کار ـ دقایقی را صرف نوشتن کارهایی که انجام داده اید بنمایید. میزان مطابقت آنها را با برنامه، بسنجید. کارهای خود را بر مبنای اهداف، اولویت ها، ساعات کار مطلوب، و تعادل میان خواسته ها و نیازها ارزیابی کنید. تصمیم بگیرید که فعالیت ها و کارهای خود را هر چه بیشتر به برنامه نزدیک کنید. راه کارهای بهتر دستیابی به اهداف برنامه را برای خود مشخص کنید. نیت و انگیزه های خود را در انجام کارها ببینید و در خدایی کردن نیت ها و انگیزه ها بکوشید.
در این نوشته روزانه می توانید به سؤالات زیر صادقانه پاسخ دهید:
ـ چه فعالیت هایی را بیرون از برنامه انجام داده اید؟ و چرا؟
ـ چه فعالیت هایی را درست طبق برنامه انجام نداده اید؟ علت چه بوده است؟
ـ چه آفات، حوادث و اموری شما را از اجرای برنامه باز داشته است؟
ـ آیا پیش بینی شما در زمان سنجی فعالیت ها درست بوده است؟
ـ چه عوامل درونی و یا بیرونی وقفه در کارتان پدید آورده است؟
۴. در صورت موفقیت نسبی در اجرای برنامه خدا را شکر کنید و برای ادامه بهتر کار از او مدد بخواهید و خود را تشویق کنید و در صورت عدم موفقیت و انحراف از برنامه علل درونی و برونی را جستجو نمایید، برای تنبیه خود اقدام مناسبی را در نظر بگیرید، عوامل اتلاف وقت را شناسایی کنید و برای مبارزه با آنها تصمیم جدی بگیرید.
ج) آفات احتمالی اجرای صحیح برنامه و موجبات اتلاف وقت چه چیزهایی است؟
 ریشه اصلی اتلاف وقت در خصلت های فردی ما نهفته است که غفلت از ارزش عمر و زمان و اشتغال به امور غیر مهم را می توان دو عامل اصلی آن به شمار آورد، حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به اباذر می فرمایند: «بر صرف عمر خویش بسیار بخیل باش، بخیل تر از صرف درهم و دینارت»  و امام صادق (علیه السلام) نیز در این زمینه می فرمایند: «هیچ چیز عزیزتر از روح و وقت تو نیست» بنابراین باید آفات اتلاف وقت و علل صرف بیهوده عمر را شناسایی نمود و برای رهایی از آنها کوشید.
در ذیل به برخی از آفات اخلاقی و رفتاری اتلاف وقت که عمومیت بیشتری دارند، اشاره می شود:
علل فردی و درونی اتلاف وقت
ـ تنبلی و بی حوصلگی
ـ بی فکری و عمل زدگی
ـ تسویف و اهمال کاری
ـ شتابزدگی
ـ سخت کوشی فرساینده
ـ رفاه زدگی آلاینده
ـ وادادگی به علت انحراف و بی علاقگی
ـ کنجکاوی و دخالت های غیرلازم در کار دیگران
ـ دغدغه ها و مشغولیت های ذهنی
ـ بی ارادگی و سست تصمیمی
ـ خستگی و دل زدگی
ـ پرحرفی و بیهوده گویی و بیکاری
ـ ناآشنایی و بی اعتمادی به توانایی های خویش
ـ اضطراب و نگرانی و فشارهای روحی و روانی
علل برونی اتلاف وقت:
ـ تعارف های بی جا و رو دربایستی های ناروا
ـ گفتگوی بیش از حد با دوستان و آشنایان
ـ مراجعات نابهنگام و مکالمات تلفنی
ـ مسافرت ها و تعطیلات بیش از حد
حوادث و اتلاف وقت:
 حوادث عمدتاً پیش بینی نشده هستند و در صورت ضرورت می توانند برنامه روزانه فرد را به هم بزنند، مثلاً فوت یکی از بستگان، یا مراسم ازدواج یکی از دوستان یکی دو روز در برنامه تغییراتی ایجاد خواهد کرد، اما باید به سرعت به برنامه بازگشت و حتی المقدور از اتلاف وقت بیش از اندازه لازم و به هم ریختگی برنامه جلوگیری نمود. توصیف مدیریت زمان آسان و میدانی گسترده دارد اما عمل به اصول آن و هدایت کارها و رفتار بر این اساس، راهی باریک و پرخطر داشته و عزم والا و بلند می طلبد.

منبع: اندیشه ی قم