سفره ای کریمانه به وسعت آسمان

از صفات فاضله و پسندیده بشر جود و سخاوت است و مفهوم کلی آن در شرع اسلام این است که هر کس هر چه دارد با برادران ایمانی خود در طبق اخلاص بگذارد و با هم به مواسات و مساوات صرف کند و حتی برخی از موارد لازم است که ایثار کند یعنی دیگری را بر خود مقدم دارد

پیشوایان ما عملا چنین نشان دادند که قرآن فرموده است: «ینفقون مما تحبون» و از هر چه بهتر و بیشتر دوست می‏ داشتند انفاق می‏کردند. برای مثال اول که سر سفره می ‏نشستند با حمد و شکر خدا از بهترین غذاها ظرفی را برای فقرا به رضای خدا می‏ کشیدند و جدا می ‏گذاشتند، بعد به صرف غذا می ‏پرداختند. آنها با نوکر و کلفت و پیشخدمت و کارگر و خدمتگزار و رعایای خود در سر یک سفره می‏ نشستند و با هم غذا می ‏خوردند تا تکبر و نخوت خودستایی را از بین بردارند.‏

حضرت امام محمد باقر علیه ‏السلام نیز در جود و بخشش مردی جواد و کریم بود، عامه و خاصه در نظرش از جهت بخشش و اکرام و انعام مساوی بودند.

سلیمان بن دمدم می‏گوید: هر وقت جایزه می ‏داد و انعام می‏ فرمود کمتر از پانصد و ششصد درهم نبود و هیچ وقت از صله دادن و انعام و اکرام ملول و خسته و دلتنگ نبود. هر وقت به سائل چیزی می‏داد می ‏فرمود: خداوند به تو و این وجه برای تو برکت عنایت فرماید. کمتر شد که سائلی از در خانه او محروم برگردد و مایوس شود. اکثراً از پشت در به سائل چیزی می‏ داد و نمی ‏گذاشت بفهمد یا او را بشناسد.

آن حضرت هیچ وقت چیزی برای خود ذخیره نگاه نمی ‏داشت و هر چه می ‏رسید بین بنی ‏هاشم و بنی ‏فاطمه و علویین که از حق آسمانی خود در حکومت جابرانه خلفا محروم شده بودند و حقوق آنها ادا نمی‏شد، تقسیم می‏فرمود و اگر کسر داشت قرض می ‏کرد تا خداوند برساند و قرض خود را ادا نماید و فقراء مدینه مخصوصا علویین که دارای صدقاتی بودند دست تنگ نشوند. چنانکه شیخ صدوق در ثواب الاعمال به سند خود از ابی ‏عبدالله علیه ‏السلام نقل می ‏کند که فرمود:

پدرم از میان ائمه علیهم ‏السلام از جهت قدرت مالی بسیار ضعیف البنیه بود و از جهت اهل و عیال و عشیره و اقرباء نفقه خود بسیار عیال بار بود، معذلک هر روز به هر یک نفر یک دینار می‏ داد و روز جمعه دو برابر می ‏کرد و این برای فضیلت جمعه بر سایر ایام بوده است.

از مجموع اخبار چنین معلوم می‏ شود که امام محمدباقر علیه ‏السلام از نظر اداره امور معیشت خویشان نسبت به درآمد خود بسیار در زحمت بوده‏اند؛ به حدی که از شدت خستگی، غلامانشان زیر بغلش را گرفته و می بردند و آنچه را که به دست می آورد، صرف راه خدا می کرد.

بزرگ قوم باید در فکر جوانان بی ‏زن و دختران بی ‏شوهر و زنان بیوه و شوهرمرده و ایتام و مساکین و بینوایان و فقرا باشد و باید امر معیشت آنها را اداره کند. اولاد هاشمیین و کسانی که در مدینه بودند، به سبب کثرت و اینکه باید معیشت آنها را سید قوم اداره کند، منتظر بودند که حضرت امام محمدباقر علیه ‏السلام به آنها کمک نماید چنانکه پدرش سیدالساجدین علیه ‏السلام امر اعاشه صد خانواده را در مدینه اداره می ‏کرد بدون آنکه کسی بداند این قوت و غذا از کجا می ‏آید.

امام محمدباقر علیه ‏السلام نیز بدین معنی عیال‌بار بود که باید بیش از صد خانواده را اداره کند، در عین حالی که صدقات و موقوفات اختصاصی پدران و جدش را غصب کرده بودند. این صدقات دست بنی ‏امیه بود تا عمر بن عبدالعزیز فدک را به امام محمدباقر علیه ‏السلام برگردانید. آن حضرت در مدتی که قدرت مالی داشت هر چه بود بین اقوام و علویین تقسیم می‏ فرمود.

عبدالله زبیر نقل می ‏کند که محمد بن علی نفقات و صلات و لباسها حمل می‏ کرد و شبانه درب خانه مردم و اقوام و عشیره خود می ‏برد.

البته این گذشت و بخشش تنها نسبت به انسان و خویشان و دوستان نیست. مرد بخشنده و کریم ‏الطبع نسبت به هر حیوانی که روزی‏ خور او باشد و هر درخت و مرغ و ماهی و حیوانات اهلی و وحشی که اسیر او باشند، کرم و انفاق و محبت می ورزد.

امام پنجم برای آنکه مردم را به این صفت ممدوحه تشویق و ترغیب فرماید از اخبار و احادیث اجدادش بسیار نقل می فرمود که جود و بخشش سبب تکریم و ترفیع قدر و منزلت صاحبش می ‏گردد و او را در نظر مردم و خلق و خالق بزرگ می ‏دارد و خداوند هم که رضای خود را در رضای خلق قرار داده از او راضی می‏ گردد

چنانکه غلام امام محمدباقر علیه ‏السلام می‏ گوید بهترین خوراک‏ها را به من می ‏داد و بهترین لباس‏ها را به من می‏ پوشانید و دراهم بسیار به من عطا می‏ کرد، می‏ گفتم: یابن رسول الله! کافی است. می‏ فرمود:

«یا سلمی ما حسنه الدنیا الا صله الاخوان و المعارف»؛ ای سلمی هیچ کار نیکی بهتر از رسیدگی به برادران و آشنایان نیست!

شافعی و جنابذی و حافظ عبدالعزیز و بسیاری دیگر نیز نقل می ‏کنند که هر کس وارد منزل امام محمد باقر علیه ‏السلام می‏ شد خارج نمی‏ گردید تا او را اطعام کند و لباس نو و پاکیزه بپوشاند و به او درهم و دینار ببخشد.

به روایت شیخ مفید و غیره مردی آمد شکایت از وضع زندگی خود کرد، حضرت فرمود: برادران ایمانی به تو کمک نکرده‏اند؟! گفت: عرض حاجت به آنها نکردم.

فرمود: بد برادرانی بودند که از حال تو غافل مانده ‏اند و از عسرت تو بی‏ خبرند، باید برادر ایمانی از حال فقر و غنای برادر آگاه باشد، در حال غنی او را رعایت کند و در حال فقر حمایت و دستگیری نماید.

آنگاه فرمود: موجودی هر چه هست بیاورید. یک کیسه که هفتصد درهم داشت به او داد فرمود: آن را صرف مخارج اولیه کن و باز نزد ما بیا بلکه بتوانیم به تو احسانی درخور حاجت تو بکنیم.

امام پنجم برای آنکه مردم را به این صفت ممدوحه تشویق و ترغیب فرماید از اخبار و احادیث اجدادش بسیار نقل می فرمود که جود و بخشش سبب تکریم و ترفیع قدر و منزلت صاحبش می ‏گردد و او را در نظر مردم و خلق و خالق بزرگ می ‏دارد و خداوند هم که رضای خود را در رضای خلق قرار داده از او راضی می‏ گردد.

ابوالفضل صالح صدر            

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان